Recente spraakmakende aanvallen – een massale schietpartij tijdens een Chanoeka-viering in Sydney, Australië, en een aanval op Amerikaanse soldaten in Syrië – roepen dringende vragen op over de heropleving van de Islamitische Staat (ISIS). Hoewel de groep niet langer grote delen van het grondgebied in handen heeft, blijkt uit bewijsmateriaal dat zij nog steeds een krachtige macht is, die in staat is aanvallen in het Westen te leiden of mogelijk te maken en haar bereik in onstabiele regio’s uit te breiden.
De aanval in Sydney: meer dan alleen ‘motivatie’
De Australische premier Anthony Albanese erkende dat de schietpartij in Sydney ‘gemotiveerd was door de ideologie van de Islamitische Staat’, maar experts suggereren dat het verband veel dieper ligt. De aanvallers, een vader-en-zoonduo, kregen naar verluidt militaire training in de Filippijnen, een gebied met een actieve ISIS-filiaal. Antiterrorisme-analist Colin Clarke van het Soufan Center stelt dat dit duidt op een ‘gerichte’ of ‘geactiveerde’ aanval, en niet louter op spontane radicalisering.
De timing is van cruciaal belang: deze aanval vond plaats naast een afzonderlijke ISIS-gelieerde aanval op Amerikaanse troepen in Syrië, de eerste Amerikaanse slachtoffers in het land in een jaar. Het patroon doet denken aan ‘groen op blauw’-aanvallen in Afghanistan, waar samenwerkende troepen zich tegen de westerse troepen keerden – een tactiek die de terugtrekking van de VS bespoedigde.
ISIS: verminderd, maar niet verslagen
ISIS heeft aanzienlijke veranderingen ondergaan sinds zijn hoogtepunt rond 2014-2015, toen het een gebied controleerde dat gelijkwaardig was aan dat van Groot-Brittannië. Het territoriale ‘kalifaat’ is geëlimineerd en zijn gelederen zijn gekrompen tot naar schatting 3.000 strijders. De groep is echter nooit echt verdwenen.
- Door ISIS geïnspireerde aanvallen blijven plaatsvinden, ook al worden ze nu overschaduwd door extremisme van andere ideologieën in de VS en Europa.
- De groep is sterk aanwezig in conflictgebieden zoals Syrië, waar het aantal aanvallen na Assad stijgt.
- Het meest alarmerend is dat ISIS zich snel uitbreidt in Afrika, met grote vestigingen in de Sahelregio, de DRC en Somalië.
De huidige leider van de groep, Abu Hafs al-Hashimi al-Quraishi, zou in Somalië gevestigd zijn, wat wijst op een mogelijke verschuiving in de operationele focus. Ondanks de gebroken staat suggereren experts dat ISIS de gecentraliseerde coördinatie behoudt tussen aangesloten landen in Afrika, Azië en het Midden-Oosten.
De onlineradicaliseringspijplijn
ISIS maakt gebruik van sociale media om nieuwe leden te rekruteren en te radicaliseren, en maakt gebruik van mondiale grieven zoals het conflict tussen Israël en Gaza. Veel aanvallen in Europa lijken te worden uitgevoerd door ‘eenzame wolven’ die online zijn geradicaliseerd, begeleid door ‘cybercoaches’ die op afstand logistieke ondersteuning bieden. Dit maakt rekrutering goedkoper en minder riskant dan traditionele trainingskampen.
De zaak in Sydney benadrukt deze trend: de verdachten verwierven legaal vuurwapens en reisden ondanks voorafgaand onderzoek naar een ISIS-actieve regio. Dit roept vragen op over lacunes in de inlichtingen en mogelijke mislukkingen bij het monitoren van bekende bedreigingen.
Verschuivende Amerikaanse prioriteiten en het risico van hernieuwde betrokkenheid
Het Amerikaanse buitenlandse beleid is geleidelijk verschoven van terrorismebestrijding naar ‘grotemachtsconcurrentie’ met China en Rusland, en naar binnenlandse kwesties als verdovende middelen en migratie. In de jongste Nationale Veiligheidsstrategie wordt ISIS niet eens genoemd, en wordt gewaarschuwd voor het overbelasten van middelen op wat zij als een “gebied met minder gevolgen” beschouwt.
De VS hebben echter stilletjes de luchtaanvallen op ISIS in Somalië opgevoerd, wat duidt op een aanhoudende, zij het minder prominente, betrokkenheid. De regeringen Biden en Trump hebben allebei de bereidheid getoond zich terug te trekken uit Syrië, een stap die ISIS zou kunnen uitbuiten om terrein terug te winnen.
Als de aanvallen op westerse troepen of burgers escaleren, zouden de VS gedwongen kunnen worden terug te keren naar een agressievere terrorismebestrijdingshouding. De situatie is onstabiel en de recente toename van ISIS-activiteit duidt erop dat de dreiging verre van onder controle is.
De heropleving van ISIS is niet alleen een regionale kwestie; het vertegenwoordigt een breder onvermogen om de onderliggende omstandigheden aan te pakken die het extremisme voeden. Het vermogen van de groep om zich aan te passen, instabiliteit uit te buiten en online radicalisering te benutten, betekent dat westerse regeringen hun terrorismebestrijdingsstrategieën moeten heroverwegen voordat de dreiging uit de hand loopt.
